5 - قناعت:

عامل بسیار مهم دیگری که باعث جلب آبرو و حفظ آن می شود «قناعت» می باشد که آثار فراوانی در زندگی بشر دارد.

«قناعت» بفتح قاف به معنای ، راضى شدن به أندك و زياده نخواستن [1]و راضى شدن به هر چه که هست [2]، می باشد .

انسان بنابر ذات خود سیری ناپذیر و کمال گرا است ، اگر این حس کمال گرایی و کمال طلبی انسان در امور مادی و مالی محصور و کنترل نگردد انسان را به دنیا طلبی و کسب مال و ثروت بیشتر حرکت می دهد و باعث می شود که انسان نقطه پایانی برای ثروت اندوزی خود قائل نباشد و دائم به فکر بیشتر کردن زر و سیم باشد ، بدون اینکه خمس و ذکات بپردازد یا دست فقیری را بگیرد ، بنابراین در درجه اول به علت دنیا دوستی و بخلی که در انسان ایجاد می شود ، در پیش خداوند متعال و همچنین مردم خوار و ذلیل می گردد.

بهترین راه حل و عامل بازدارنده از این کار «قناعت» می باشد که در احادیث ائمه (علیهم السلام) گنج بی پایان یا بالاترین درجه بی نیازی شمرده شده است .

چنانچه که حضرت علی (علیه السلام) در کلامی بسیار زیبا می فرماید : «مَنْ قَنَعَ بِالْيَسِيرِ اسْتَغْنَى عَنِ الْكَثِيرِ وَ مَنْ لَمْ يَسْتَغْنِ بِالْكَثِيرِ افْتَقَرَ إِلَى الْحَقِيرِ[3]» كسى كه باندك قناعت كند، از بسيار (و زياد) بى‏نياز گردد، و كسى كه به بسيار بى‏نياز نشود، بچيز اندك و پست نيازمند شود.

همچنین لقمان حکیم در یکی از توصیه های خود بر فرزندش می فرماید : «وَ كُنْ قَنِعاً تَعِشْ غَنِيّاً وَ كُنْ مُتَّقِياً تَكُنْ عَزِيزاً [4]» با قناعت زندگى كن كه هميشه ثروتمند و بى‏نياز باشى پرهيزكار باشى كه هميشه عزيز باشى.

بنابراین قناعت بزرگترین گنج و بالاترین ثروت است که موجب می گردد انسان پیش خداوند متعال و پیش مردم عزیز و محترم گردد .

4- سخاوت

چهارمین عاملی که در فرهنگ اسلامی به عنوان یکی از عوامل جلب آبرو و محبت معرفی شده است «سخاوت» و کرم می باشد که احادیث بسیاری درباب فضیلت و آثار آن از معصومین (علیه السلام) صادر شده است که یکی از این آثار جلب محبت خداوند متعال و مردم می باشد ؛ تا جایی که تاثیر آن در جلب محبت مردم از رابطه خانوادگی نیز بیشتر دانسته شده است .

حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند : «الْكَرَمُ أَعْطَفُ مِنَ الرَّحِم[1]»سخاوت و بخشش بیش از خویشاوندی محبت آورد .

کرم به معنای بخشش و گذشت [2]و کریم به معنای بخشنده و عطا کننده است [3] و یکی از مصادیق بخشش ، بذل و بخشش مال یا سخاوت است .

در حدیثی دیگر آمده است : « السَّخَاءُ يَكْسِبُ الْمَحَبَّةَ وَ يُزَيِّنُ الْأَخْلَاقَ[4]» سخاوت محبت را کسب می کند و اخلاق را زینت می دهد .

بنابراین در می یابیم که سخاوت یکی از راههای میان بر برای کسب محبت الهی و محبت خلق می باشد ؛ حال آیا به هر اندازه می توانیم سخاوت به خرج دهیم یا نه ؟

البته در سخاوت نیز مانند هر عمل نیک دیگری باید حد اعتدال را رعایت کرده و زیاده روی پرهیز نمود ، چرا که خداوند متعال امر می فرماید که : «وَ لا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلى‏ عُنُقِكَ وَ لا تَبْسُطْها كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً [5]»هرگز دستت را بر گردنت زنجير مكن، (و ترك انفاق و بخشش منما) و بيش از حدّ (نيز) دست خود را مگشاى، تا مورد سرزنش قرار گيرى و از كار فرومانى!

انسانی که در امر بخشش و سخاوت زیاده روی کند ، ناچار روزی خود نیازمند شده و مورد سرزنش قرار خواهد گرفت ، بنابراین آیات و روایاتی که کسب آبرو و احترام را به عنوان یکی از آثار سخاوت معرفی فرموده اند ؛ سخاوتی را مد نظر دارند که در حد اعتدال و به اندازه باشد ؛ فرموده امام حسن عسکری (علیه السلام) نیز موید همین مطلب است که می فرماید : «ان للسّخاء مقداراً فان زاد علیه فهو سرفٌ [6]» همانا سخاوت دارای اندازه است، اگر از آن اندازه گذشت اسراف خواهد بود .

و چه آثار سوئی که برای اسراف در ایات و روایات شمرده نشده است ! .

برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به :

1-  تصنيف غرر الحكم و درر الكلم ، ص378

2-  سایت : www.wiki.ahlolbait.com (سخاوت)

3- نیکوکاری :

عامل سومی که باعث جلب آبرو می گردد «نیکوکاری» می باشد.

خداوند متعال می فرماید : «إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا[1]»

مسلّماً كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‏اند، خداوند رحمان محبّتى براى آنان در دلها قرار مى‏دهد!

«ود و مودت» به معنای دوستی می باشد [2]که خداوند متعال در این آیه آن را بر نیکوکاران وعده می دهد .

البته در دلالت این آیه در میان مفسران اختلاف نظر وجود دارد ؛ برخی منظور از آن را ولایت و مودت حضرت امیر المومنین علی (علیه السلام) دانسته و برای آن حدیثی نیز از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده اند[3] و برخی دیگر می گوید منظور این است که خداوند متعال آنها را دوست می دارد و محبت آنها را در دل خلق می اندازد[4] ؛ علامه طباطبایی در تفسیر المیزان برخی از این نظرات را در بحث روایی همین آیه آورده است[5]؛ اما می توان بنابر وجهی میان تمام این نظرات جمع نمود ، به این صورت که آیه در مورد تمام افراد نیکو کار نازل شده است و وعده الهی نیز به تمام انسانهای نیکو کار (اعم از معصوم و غیر معصوم ، مسلمان و غیر مسلمان) می باشد و به طریق اولی و وجه اتمّ ، شامل امیر المومنین که پیشوای نیکوکاران می باشد ، می شود.

در احادیث ائمه اطهار نیز یکی از عوامل اعتبار و آبرومندی احسان و نیکو کاری دانسته شده است ، حضرت علی (علیه السلام) در نامه معروف خود به مالک اشتر می نویسد: « وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَيْسَ شَيْ‏ءٌ بِأَدْعَى إِلَى حُسْنِ ظَنِّ [وَالٍ رَاعٍ بِرَعِيَّتِهِ مِنْ إِحْسَانِهِ إِلَيْهِم[6]» بدان اى مالك! هيچ وسيله‏اى براى جلب اعتماد والى به رعيّت بهتر از نيكوكارى به مردم و ... نمی باشد.

علاوه بر این می توان گفت که عمل نیک انسان مرحله اعلای شکر و سپاس گذاری نعمات الهی می باشد[7] و خداوند متعال خود فرموده است که : «لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزيدَنَّكُمْ [8]»اگر شكرگزارى كنيد، حتما (نعمت خود را) بر شما خواهم افزود ، برخی از علما در تفسیر این آیه فرموده اند :که هم همان نعمت را زیاد می فرماید و هم نعمات جدید به انسان می دهد ، بنابراین یکی از آثار این شکر گزاری می تواند افزونی حرمت ، حیثیت و آبرو در بین مردم باشد .

انشاالله خداوند متعال توفیق احسان و شکرگزاری بر همه ما عنایت فرماید .

برای مطالعات بیشتر مراجعه کنید به :

1-  ترجمه تفسیر المیزان ، ج14، ص 158

2-  خیر و برکت از نگاه قرآن و حدیث ، محمد محمدی ری شهری ، انتشارات دارالحدیث ، سال 1382

3- تفسير نمونه، ج‏10، ص: 278